Piękne, oszczędne w formie nagrobki ziemian, żeliwne krzyże z trupimi czaszkami u stóp, inskrypcje, w których prosi się przechodnia o "Zdrowaś Maryjo", wysokie drewniane krzyże, takie jak przed wiekami stawiano na nekropoliach.
Dziś po południu odwiedziliśmy cmentarz parafialny w Kuźnicy i wiekowy cmentarzyk za kościołem w Zalesiu. W pierwszym z tych miejsc uwagę naszą zwróciła informacja o zbiórce funduszy na remont pomnika Józefa Rybińskiego. Pochodzący z Saczkowiec pisarz zmarł w 1986 roku. Pozostawił po sobie niezwykle sugestywną książkę "Słońce na miedzy", opisującą życie codzienne na podkuźnickiej wsi przed II wojną światową. Nagrobek rodziny Rybińskich w istocie prosi się o renowację.
Kilka akapitów nekropolii w Zalesiu oraz samej miejscowości poświęcił w swojej książce "Polska egzotyczna" Grzegorz Rąkowski:
"We wsi Zalesie, ładnie położonej w otoczonej wzgórzami kotlinie znajduje sie jeden z najstarszych na tych terenach kościołów. Świątynia p.w. Matki Bożej Pocieszenia, fundacji podskarbiego litewskiego Hieronima Wołłowicza, zbudowany został w latach 1604-1623. W drugiej połowie XIX wieku dobudowano wieże. (...) Za kościołem o białych ścianach, położonym na niewysokim wzgórzu w centrum wsi, rozciąga się pełen uroku niewielki cmentarz, gdzie wśród starych drzew i gęstwiny krzewów, przy biegnących w górę i w dół krętych, wąskich ścieżkach rozrzucone są groby wieśniaków z dużymi krzyżami drewnianymi lub mniejszymi - kutymi z żelaza. Pomiędzy nimi trafimy na częściowo ukryte w wybujałej roślinności kamienne nagrobki okolicznych ziemian, niektóre z nich ozdobione rzeźbami smutnych aniołów.
Fundator kościoła Hieronim Wołłowicz, przedstawiciel możnego rodu, był z ramienia królewskiego dzierżawcą całej nieskolonizowanej dotąd południowej części dawnej Puszczy Grodzieńskiej wraz z wydzielonymi z niej puszczami Kuźnicką, Molawicką, Odelską i Kryńską. On też w imieniu króla prowadził akcję osadniczą i eksploatację puszcz. Jego ród siedział w tym terenie już na początku XVI wieku, Nadania w puszczy otrzymali już przed 1524 roku bracia Iwan i Łukasz Wołłowiczowie, którzy umieścili siedzibę zarządu swych dóbr w niedalekiej Sidrze.
W późniejszym okresie rozległe dobra Wołłowiczów zostały podzielone na mniejsze części, w których zakładano folwarki. Na niewielkim obszarze w okolicy Zalesia i Sidry powstało ich aż pięć. Ich nazwy nawiązywały do imion kolejnych przedstawicieli rodu; mamy więc Ludomirów, Andrzejewo, Antonowo, Bieniasze i Pawłowicze".
(is)
1 listopada na cmentarzach w Kuźnicy i Zalesiu: